تفسير جمال‏

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 39

اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ مِنْ جَمالِكَ بِا جْمَلِهِ‏

و كُلُّ جَمالِكَ جَميلٌ؛

اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِجَمالِكَ كُلِّه.

تفسير ادبى‏

كلمه «جمال» از نظر لغت، به معناى حسن و زيبايى است و به چند گونه استعمال مى‏شود:

1. گاهى به حسب صفات استعمال مى‏شود. لذا در روايات مى‏خوانيم:

«انَّ اللَّهَ جَميلٌ يُحِبُّ الْجَمالَ؛[1]

خدا زيباست از نظر سيرت، و هر كس نيز سيرت نيكو و صفات خوب داشته باشد، خدا او را دوست دارد.»

2. گاهى نيز به حسب صورت استعمال مى‏شود. در لغت عرب هم هست كه:

«عُرِضَتْ لَهُ امْرَاةُ حَسْناءُ جَمْلاءُ.»

3. گاهى هم به اعتبار هيئتى كه عارض چيزى مى‏شود، استعمال مى‏گردد؛ مثل:

«انَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْجَمالَ وَ التَّجَمُّل؛[2]

خداوند زيبايى و خودآرايى و تزيين را دوست دارد.»

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 40

قرآن هم مى‏فرمايد:

«يا بَنى‏ ادَمَ خُذُوا زينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَلاتُسْرِفوا انَّه لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ»[3]؛ اى فرزندان آدم، در هنگام نماز، جامه خود را برگيريد و بخوريد و بياشاميد ولى اسراف نكنيد كه او مسرفان را دوست ندارد.

4. هم چنين كلمه «جمال» براى چيزى در انسان به حسب كردار، گفتار و افكارش استعمال مى‏شود. قرآن شريف مى‏فرمايد:

وَاصْبِرْ عَلى‏ ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلًا»؛[4] پيغمبر! بر گفته جاهلان و معاندان صبر كن، و از آنان دورى گزين، دور شدنى نيكو.

يعنى بايد با جاهل با مدارا رفتار كنى.

شرح عرفانى‏

شرح و توضيح اين جمله دعا اين است:

پروردگار عالم به حسب وجود جميل و زيباست؛ زيرا وجود، جميل و خير محض است. همه خيرها از وجود ناشى مى‏شود و هر چه وجود اوْسَعْ، احَقّ و ابْسَط باشد، بى شك احْسَن، ابْهى‏ و انْوَرْ مى‏شود.

وجودِ واجب تعالى بسيطترين تمام وجودها و احق به وجود است، اوسع همه وجودهاست؛ بنابراين اجمل از همه وجودهاست، و وجودى در اين عالم جز وجود خدا نداريم.

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 41

«سَنُريهِم آياتِنا فِى الْافاقِ وَ فى انْفُسِهِم حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُم انَّهُ الْحَقُّ»؛[5] به زودى نشانه‏هاى خود را در آفاق و نيز در دل‏هايشان به آن‏ها نشان خواهم داد تا برايشان روشن گردد كه او حق است.

انسان اگر به واسطه برهان‏ها و رابطه با خدا به جايى برسد كه درك كند در اين عالم چيزى جز خدا نيست، و همه «وجودنما» هستند، به بهترين حالات رسيده است؛ لذا پروردگار عالم از نظر وجود زيباترين همه وجودهاست.

پروردگار عالم به مافوق جمال و به حسب صفات كماليه جميل است، زيرا هر صفت خوبى از آن صفات سرچشمه گرفته است. وقتى كه پروردگار عالم از نظر وجود، جميل باشد، از نظر صفات، نيكو باشد و از نظر ذات اجمل باشد، كسى كه دعا مى‏كند اگر توجه به اين دو جمله داشته باشد، بايد چنين بگويد:

«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ مِنْ جَمالِكَ بِاجْمَلِه.»

يعنى:

«خدايا! به درخانه‏ات آمده‏ام، تمام توجهم به زيبايى توست و تو را به زيباترين زيبايى‏هايت قسم مى‏دهم.»

«خدايا! به ذات مقدست كه اجمل همه جمال‏هاست، تو را قسم مى‏دهم.»

بيان بحث از دو منظر:

1. شخص گاهى توجه پيدا مى‏كند به اين كه صفات حق عين ذات اوست، در اين نظر مى‏گويد:

«وَ كُلُّ جَمالِكَ جَميل، اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِجَمالِكَ كُلّهِ؛

خدايا! همه زيبايى‏هايت زيباست،

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 42

افضل و فاضل ندارد؛ خدايا! به در خانه‏ات آمده‏ام، و به همه زيبايى‏هايت تو را قسم مى‏دهم.»

خدايا! به در خانه تو آمده‏ام، به ذات مقدّست كه مستجمع جميع صفات است، به نحو وحدت و عينيت تو را قسم مى‏دهم.

2. نظر ديگرى هم هست، و آن اين كه: پروردگار عالم به واسطه قول و كلامش (قرآن)، و افعالش (فيض مقدس و عالم وجود) جميل و خير است. فيض مقدس خير محض است. در اين نظر مى‏گويد:

«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ مِنْ جَمالِكَ بِاجْمَلِه‏

؛ خدايا! به درخانه‏ات آمده‏ام، تمام توجهم به زيباترين زيبايى‏هاى توست.»

به حقيقت محمّد صلى الله عليه و آله تو را قسم مى‏دهم.

ناگاه پى مى‏برد كه فيض مقدس بسيط است: «وَ ما امْرُنا الّا واحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ»[6] در اين نظر مى‏گويد:

«وَ كُلُّ جَمالِكَ جَميل، اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِجَمالِكَ كُلّهِ؛

خدايا! به درخانه تو آمده‏ام، همه جمال‏هايت جميل و زيباست؛ به همه جمال‏هايت تو را قسم مى‏دهم.»

گاهى هم نظر به واسطه فيض دارد؛ يعنى اين كه ائمه طاهرين عليهم السلام، اسما و صفات خدا هستند و جمال در حاقّ وجود آن‏هاست و صرف جمالند. در اين نظر مى‏گويد:

«خدايا! به درخانه‏ات آمده‏ام، به جمالت تو را قسم مى‏دهم، به اجمل جمالت تو را قسم مى‏دهم. خدايا! تو را به اهل‏بيت عليهم السلام، و مخصوصاً به پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله قسم مى‏دهم.»

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 43

اما ناگهان توجه پيدا مى‏كند كه اهل‏بيت عليهم السلام نور واحدند، ديگر خواه ناخواه مى‏گويد:

«وَ كُلُّ جَمالِكَ جَميل، اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِجَمالِكَ كُلّهِ؛

خدايا! به درخانه تو آمده‏ام، و به چهارده معصوم تو را قسم مى‏دهم.»

سير و سلوك؛ شرايط و منازل آن‏

در عرفان، شرط اساسى آن است كه عارف، پيش از سير و سلوك، بايد تشبه به خالق پيدا كند. تشبّه پيدا كردن به خالق هم شرايط و منازلى دارد؛ يعنى اگر كسى بخواهد به مقام لقاء و يا فنا نايل آيد، و به آن جا برسد كه فقط خدا بر دل او حكومت كند- و هيچ چيز و هيچ كس بر دل او حكومت نكند- بايد منازلى را بپيمايد كه توضيح آن به شرح ذيل بيان مى‏شود:

منزل اول: تخليه‏

يعنى تخليه نفس از رذائل؛ سالك بايد صفات رذيله را از خود براند و نفس خويش را به صفات خوب مُحَلىَّ كند.

كدورت‏ها بايد برود، زيرا كدورت‏ها او را از نظر معنا زشت مى‏كند. كدورت‏ها يعنى صفات رذيله، نه فقط انسان را زشت مى‏كند بلكه گاهى هويّت انسان را از او مى‏گيرد و گناه روى گناه مى‏افزايد.

صفت رذيله اگر در دل رسوخ كند هويّت انسان را از او مى‏گيرد و آدمى را كه بايد به صورت مَلَك و بالاتر از آن ظاهر شود، به صورت الاغى و سگى در مى‏آورد.

منزل دوم: تحليه‏

در منزل دوم بايد صفات خوب در دل او رسوخ كند. «تحليه» يعنى آراستن خود به صفاتِ نيكو؛ به عبارت ديگر، يعنى كسى كه به واسطه فضايل و صفات خوب،

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 44

سيرتش جمال پيدا كرده، به مقام تحليه رسيده است، از اين رو مى‏تواند در معرض رحمت خدا واقع شود، بدين سبب به او مى‏گويند:

«انّ لِرَبِّكُمْ فى‏ ايّامِ دَهْرِكُمْ نَفَحاتٍ الا فَتَعَرَّضُوا لَها؛[7]

براى خداوند در روزهايى از عمر شما نفحه‏ها و جذبه‏هايى است، بكوشيد كه در معرض اين جذبه‏هاى حق واقع بشويد.»

در اين آرايش معنوى انسان بايد از نظر افكار، اقوال و كردار خود را متزين كند، و در نيت و گفتار و افعالى كه از او سر مى‏زند، زيبايى يابد و الّا به جاى جمال، قباحت‏ها مى‏آيد. براى همين است كه در روز قيامت بدمنظره خواهد بود، زيرا گفتار، كردار و نيّات، ما در مَلَكاتِ انسان، اثر مى‏گذارد، و ملكات نيز در هُويّت آدمى مؤثر است.

هم‏چنين انسان بايد از نظر ظاهر هم متزّين، متجمّل و نظيف باشد. نظافت از شعارهاى اسلام است. اگر شخصى از نظر سيرت، صورت، نيّت و نيز گفتار و كردار متجمّل شد، در واقع براى سير و سلوك مهيا شده است.

پس از تخليه و تحليه است كه نوبت به «تجليه» مى‏رسد؛ يعنى تجلّىِ حضرت حق برسالك.